15

Kitaplar yalnızca bilgi değil, tarihi dönüştüren fikir silahlarıdır. Dünyayı Değiştiren Kitaplar, İnsanlığın düşünsel kırılma anlarını gözler önüne seriyor.

Kitabın Ortaya Çıkışı ve Gayesi

Dünyayı Değiştiren Kitaplar, Türkiye’nin önde gelen sosyal psikoloji ilim adamlarından merhum Prof. Dr. Erol Güngör’ün çevirdiği önemli eserlerden biridir. Kitapta, dünya tarihinin seyrini etkileyen on altı temel eserin özeti, yorumu, yazarları hakkında bilgiler ve yazıldıkları dönemlerde uyandırdıkları tesirler ele alınmaktadır.

Erol Güngör, kitabın hazırlanış gayesini şu sözlerle açıklar:
“Bu kitap, Batı dünyasının ve dolayısıyla bütün dünyanın bugünkü halini almasında büyük tesirleri olmuş bulunan on altı eseri, asıllarından ve bütünüyle okuma imkânı bulamayanlar için tertiplenmiştir.” Güngör’e göre, Amerikan aydını bu eserlerin bir kısmını bütünüyle okumuş olsa da geniş bir okuyucu kitlesi bu kitapların ne ifade ettiğini kısa fakat doğru biçimde öğrenme ihtiyacı duymaktadır. Robert B. Downs da bu ihtiyaca cevap vermek amacıyla eserleri özetlemiş, yorumlamış, yazarlarını tanıtmış ve meydana getirdikleri etkileri göstermiştir.

Robert B. Downs’ın Kitaplara Bakışı

Kitabın yazarı Robert Bingham Downs, Amerikalı bir yazar ve kütüphanecidir. Entelektüel özgürlüğün kararlı bir savunucusu olan Downs, meslek hayatının önemli bir bölümünü edebî sansüre karşı mücadeleyle geçirmiştir. Sansür, kütüphanecilik ve liderlik üzerine çok sayıda eser ve makale kaleme almıştır.

Downs’un kitaplara dair yaklaşımı dikkat çekicidir. Ona göre yaygın bir yanlış inanış, kitapları manastırların loş odalarına, akademik sessizliğe ve pratik hayattan kopuk alanlara ait, cansız ve etkisiz nesneler olarak görür. Bu anlayışa göre kitaplar, günlük hayata dokunmayan soyut teorilerle doludur ve “laf yerine iş üreten” insanlar için fazla bir değer taşımaz.

Kitaplar Masum mudur?

Robert B. Downs bu yaygın kanaate kesin bir şekilde karşı çıkar. Ona göre yazılı kitap, mesaj taşımada olağanüstü bir güce sahiptir. Tarih boyunca yaşanan pek çok örnek, kitapların masum ve zararsız nesneler olmadığını; aksine olayların seyrini bazen iyi, bazen de kötü yönde değiştirebilen canlı ve dinamik vasıtalar olduğunu göstermektedir.

Bu bakış açısı, kitapları yalnızca bilgi aktaran araçlar olmaktan çıkarır; onları toplumsal ve tarihsel dönüşümlerin merkezine yerleştirir.

Dünyayı Değiştiren On Altı Kitap

Eserde incelenen ve etkileri tartışılan on altı kitap şunlardır:

1. Niccolò Machiavelli – Hükümdar
2. Thomas Paine – Sağduyu
3. Adam Smith – Milletlerin Zenginliği
4. Thomas Malthus – Nüfusun Artışı Üzerine Deneme
5. Henry David Thoreau – Sivil İtaatsizlik
6. Harriet Beecher Stowe – Tom Amcanın Kulübesi
7. Karl Marx – Kapital
8. Alfred T. Mahan – Tarihin Akışı Üzerinde Deniz Gücünün Etkisi
9. Sir Halford J. Mackinder – Tarihin Coğrafi Mihveri
10. Adolf Hitler – Kavgam
11. Nicolaus Copernicus – Gök Kürelerin Dönüşleri Üzerine
12. William Harvey – İlmi Tıbbın Şafağı
13. Sir Isaac Newton – Principia Mathematica
14. Charles Darwin – Türlerin Kökeni
15. Sigmund Freud – Rüyaların Yorumu
16. Albert Einstein – Özel ve Genel İzafiyet Teorileri

Seçim Kriterleri ve Etki Ölçütleri

Downs, bu kitapları seçerken büyük zorluklar yaşadığını belirtir. En güç mesele, hangi kriterlere göre bir seçimin yapılacağıdır. Nihayetinde ulaşılan temel ölçüt şudur: Listeye alınacak eser, yalnızca tek bir milleti değil, dünyanın büyük bir kısmını etkilemiş; insan düşüncesi üzerinde kalıcı ve geniş çaplı bir tesir bırakmış olmalıdır.

Bir diğer önemli kriter ise etkinin ölçülebilir olmasıdır. Buna göre kitapların etkisi, somut sonuçlar ve tarihsel eylemler üzerinden değerlendirilebilmelidir. Nihai ölçüt ise, kitapta ileri sürülen fikirlerin zamanla kabul görmesi, farklı dillere çevrilmesi, taraftarlar ve muhalifler edinmesi ve toplumların düşünce dünyasına nüfuz etmesidir.

Downs, pratik sebeplerle din, felsefe ve edebiyat alanlarını dışarıda bırakarak, fen ve sosyal bilimler alanında yazılmış eserlerle yetinmiştir.

Kitap mı Bir Devrin Eseridir, Yoksa Bir Devir mi Kitapların Eseridir?

Downs, bu eserleri “dinamit yüklü kitaplar” olarak nitelendirirken şu soruyu gündeme getirir: Kitap mı bir devrin eseridir, yoksa bir devir mi kitapların eseridir? Yani bir kitabın etkili olmasında dönemin şartları mı belirleyicidir, yoksa kitap kendi başına mı dönemi şekillendirir?

Yazar, hemen her kitabın kendi devrinin ürünü olduğu fikrini reddetmenin zor olduğunu belirtir. Ona göre bu eserler başka bir çağda yazılsaydı ya hiç ortaya çıkmaz ya da büyük bir etki uyandırmazdı. Machiavelli’nin Hükümdar’ı İtalya’nın siyasi dağınıklığıyla, Adam Smith’in Milletlerin Zenginliği İngiltere’nin ekonomik yükselişiyle, Paine’in Sağduyu’su Amerikan İhtilali’nin eşiğindeki atmosferle doğrudan ilişkilidir. Aynı şekilde Tom Amcanın Kulübesi Amerikan İç Savaşı’na, Kapital sanayi devriminin ağır şartlarına, Mahan’ın eseri ise denizcilik rekabetinin yükseldiği döneme denk düşer.

Öte yandan bazı kitaplar, gerçek etkilerini yazarlarının ölümünden sonra göstermiştir. Adam Smith, Marx ve Thoreau bunun çarpıcı örnekleridir.

Kitaplar Birer Fikir Silahıdır

Downs’a göre bu kitapları yazanların çoğu, toplumla uyumlu kişiler değildir; radikal, tedhişçi, ihtilalci ve çoğu zaman fanatik sayılabilecek kimselerdir. Eserlerin bir kısmı edebî açıdan zayıf olsa da taşıdıkları fikirler milyonlarca insana hitap etmiş ve büyük etkiler doğurmuştur.

Yazar, bu kitapların ahlaki değerlerini tartışmak yerine, onların ne kadar güçlü araçlar olduklarını göstermeyi amaçlar. Kitaplar, iyi ya da kötü yönde kullanılabilen, son derece etkili fikir silahlarıdır.

Erol Güngör de bu eserleri okumayı, aydın olmanın temel şartlarından biri olarak görür. Onun çevirdiği bu kitap, dünyanın hangi düşünsel evrelerden geçerek bugünkü hâline geldiğini göstermekte; kitapların somut ve dönüştürücü gücünü açık biçimde ortaya koymaktadır.